Алакөл БР жалпы ауданы 529 300 га құрайды. Негізгі аймағы (Алакөл мемлекеттік табиғи қорығының аумағы) - 19 712 9 га, буферлік аймақ - 26 667 га (мемлекеттік қорықтың периметрі бойынша 2 км жолақ), даму аймағы - шамамен 511 300 га. БР-тың негізгі аймағы - бұл Алакөл мемлекеттік табиғи қорығының қатаң қорғалатын аймағы, ол Тентек өзенінің атырауындағы сулы-батпақты табиғи кешен болып табылады, оның ішінде Сасықкөл көлінің су аймағының бөлігі және Алакөл көліндегі үш арал құстардың сирек кездесетін түрлерінің ұялайтын маңызды аумақтары болып табылады. Қазақстан Республикасының «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Заңының 7-бабы 39-тарауына сәйкес мемлекеттік табиғи резерват дегеніміз - оның аумағында табиғи процестер мен құбылыстардың, флора мен фауна түрлерінің, жеке түрлер мен өсімдіктердің табиғи бағытын сақтау және зерттеу, өсімдіктер мен жануарлардың түрлері мен қауымдастықтары, типтік және ерекше экологиялық жүйелер және оларды қалпына келтіру мақсаты болып табылатын экологиялық және ғылыми мекеме мәртебесі бар ерекше қорғалатын табиғи аумақ. Ерекше құнды экологиялық жүйелер мен объектілерді қамтымайтын арнайы бөлінген жерлерде уәкілетті орган белгілеген тәртіппен реттелетін экологиялық туризмді жүргізуге арналған экскурсиялық трассалар мен маршруттар құруға жол беріледі (42-бап). Алакөл мемлекеттік табиғи қорығы Халықаралық табиғатты қорғау одағының табиғи аумақтарының ең жоғары санатына (A1) сәйкес келеді. Алакөл биосфералық қорығының негізгі қорғалатын аймағының ауданы - 19 712,9 га.
Негізгі аймақ төрт бөлімнен тұрады - Тентек өзенінің атырауы және Үлкен Аралтөбе, Орта және Кішкене Аралтөбе аралдары. Тентек өзенінің атырауындағы қорықтың негізгі аумағының шекарасы Сасыккөл көлінің жағалауы, Бургон шығанағынан басталады, батпақты аймақтан оңтүстік-шығысқа қарай Б.Қабықбаевтың шаруа қожалығы шекарасындағы Тоғызтүбек мекенінен 7 км қашықтықта жалғасады. Содан кейін қатал батыстан Миялы мекеніне бұрылады. Содан кейін шекара оңтүстік бағытта Тұйықсу мекеніне дейін 7,6 км созылады. Тұйықсу мекенінен шекара сулы-батпақты жерлермен Каскыржота мекеніне дейін 12 км жалғасады. Каскыржота мекенінен Көкпектіге дейін шекара сулы-батпақты жерлермен Алакөл орман шаруашылығы кәсіпорнының шекарасы арқылы оңтүстік-батыс бағытта Ширяев аралына дейінгі канал арқылы өтетін көпірге дейін созылып, солтүстікке қарай атырау су қоймаларының бойымен өтеді: Құгымбай, Ынтымақ, Сафроннан Алехина Н. шаруа қожалығына дейін. Содан кейін ол бағытты батысқа қарай Байбала мекеніне қарай бағыттайды, каналдың оңтүстік-шығыс бағытына бұрылып, ұзындығы 20,2 км Ширяев аралына өтетін өтпелі көпірге оралады. Шекаралардың түйісуі арасындағы қашықтық 1,5 км-ге тең, содан кейін шекара оңтүстік-батыс бағытта Байжуманова, Толғамбай, Филимонов шаруа қожалығының шекараларымен Шүменов шаруа қожалығының шекарасы бойымен Карамойын мекенінен Жарсуатқа дейін 15.4 км өтеді. Қорықтың шекарасы Жарсуат мекенінен оңтүстік-батыс жағындағы Сасықкөл көлінің су айдыны бойымен Бургон шығанағына дейін 40 км өтеді.
Тентек атырауындағы негізгі аймақтың жалпы ауданы - 17 422,9 га. Аралдардың ауданы: Үлкен Аралтөбе аралы - 219,0 га, Кішкене Аралтөбе - 148,0 га және Орта Аралтөбе - 23,0 га. Тентек өзені атырауының өзен аймағының аумағы және Улкен Аралтбе мен Кішкене Аралтөбе екі аралы Алматы облысының Алакөл ауданында 19 564,9 га жерді алып жатыр, ал Орта Аралтөбе Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданында орналасқан (23,0 га).
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес БР Алакөлдің буферлік аймағы - қорықтың қорғалатын аймағы, қорықтың негізгі аймағының периметрі бойымен екі шақырым жолақты қамтиды. «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 43-тармағы бойынша ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың айналасындағы қолайсыз сыртқы әсерлерден қорғау үшін қорғау аймақтары құрылады, осы аймақтардың ішінде осы аумақтардағы экожүйелерді қалпына келтіруге және қалпына келтіруге теріс әсер ететін кез-келген әрекетке тиым салынады. БР аумағында буферлік аймақтың жерлері негізгі жер пайдаланушылардан алынбаған, олар ауылшаруашылық ұйымдары мен жеке тұлғалардың қарауында және ауыл шаруашылығы жерлерінен тұрады. Ерекше қорғалатын аймақтың жекелеген учаскелерінде шаруашылық қызметті жүргізу (шөп дайындау, мал жаю) мемлекеттік уәкілетті органмен келісім бойынша және ҚР табиғи резерваты әкімшілігінің бақылауымен жүзеге асырылады. БР буферлік аймағының аумағында экологиялық білім беру, демалыс, экотуризм, сонымен қатар ғылыми зерттеулер жүзеге асырылады. Аралық қорғау аймағының ауданы - 26 667 га. Тентек атырауында буферлік аймақ 21 547 га құрайды (оның ішінде Сасықкөл көлінің су айдыны 4 400 га), ал Алакөл көліндегі Үлкен Аралтөбе, Орта және Кішкене Аралтөбе аралдары айналасындағы буферлік аймақ - 5130 га.
БР Алакөлдің өтпелі аймағы (даму аймағы, ынтымақтастық) екі облыстың екі әкімшілік ауданының аумағында орналасқан: негізінен Алакөлде (Алматы облысы) және Үржар ауданында (Шығыс Қазақстан облысы). Өтпелі аймақтың жалпы жер көлемі 511,300 га құрайды.
Алакөл және Үржар аудандарының ең көп жер пайдаланушылары ауыл шаруашылығы кәсіпорындары болып табылады, оларға 251 885 га жер бөлінген (оның 18 416 га суармалы). Үлкен жер пайдаланушыларға өнеркәсіп, көлік, байланыс және қорғаныс саласында жұмыс істейтін ұйымдар кіреді. Мұндай ұйымдардың ішіндегі ең ірісі «Атасу-Алашанькоу» мұнай құбыры, Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі және ҚР ҰҚК Шекара қызметі болып табылады, осындай ұйымдарға жалпы ауданы 49 882 га болатын ауылшаруашылық емес жерлер берілді. Жергілікті халықтың мұқтаждықтары үшін оларға берілген жерлермен елді мекендер алып жатқан жерлер (жалпы пайдаланылатын жайылымдар, мал өтпелері және т.б.) 59 363 га құрайды. Сонымен қатар, үлкен алаңдар Алакөл ауданының орман және жануарлар дүниесін қорғау жөніндегі мемлекеттік басқармасына тиесілі (орман алқабы - 314 786 га).
БР өтпелі аймағының территориясын жайылымдар, көптеген сулы-батпақты жерлер мен ауылдар алып жатыр. Ол негізінен ұзақ уақыт бойы қоныстанған және дамыған аудандар болып табылады. Бұл аудандарда қалпына келтірілетін табиғи ресурстарды қалпына келтіруді ұйымдастыру қажет. Бұл ең алдымен тұрақты балық аулау мен аң аулауды ұйымдастыруға қатысты.
Серіктестердің тиісті шеңберін тарту үшін Алакөл БР Үйлестіру кеңесі құрылды, оның құрамына мемлекеттік табиғи резерваттың өкілдері, табиғат пайдаланушылар, жергілікті билік органдары және қоғамдық ұйымдар кіреді.
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, БР буферлік аймағының жекелеген аудандарындағы шаруашылық қызметті басқару (шөп дайындау, мал жаю) Мемлекеттік уәкілетті органмен келісім бойынша және мемлекеттік табиғи резерват әкімшілігінің бақылауымен жүзеге асырылады, барлық даулы мәселелер БҚ Үйлестіру Кеңесінің отырыстарында шешіледі. Шығыс Қазақстан облысы әкімдерінің және Алматы облысы Алакөл ауданы әкімінің мемлекеттік табиғи резерват шекарасы бойымен 2 шақырымдық буферлік аймақ құру туралы қаулыларын дайындау барысында барлық табиғат пайдаланушылармен буферлік аймақтың жерінде бірлескен іс-шаралар жүргізу туралы келісімдер жасалды. Жеке меншіктегі буферлік аймақтың жер учаскелері жер пайдаланушылардан алынып қойылмаған.
Қазіргі уақытта БР негізгі және буферлік аймақтарын басқаруға қатысты Алакөл мемлекеттік табиғи қорығын басқару жоспары бар. Табиғат пайдаланушылардың қорықтың басқару жоспарына сәйкес келетін жеке басқару жоспарлары бар. Нәтижесінде, барлық осы жоспарлардың қарапайым үйлесімі іс жүзінде БР бүкіл аумағын басқарудың бас біріктірілген жоспары болып табылады. Өтпелі аймақты қосқанда, БР-дің арнайы басқару жоспары әлі жасалынған жоқ, БР дамуының осы кезеңінде бұл қажет емес. Барлық даулы мәселелер БР Үйлестіру Кеңесінің отырыстарында шешіледі.
БР басқару 2012 жылы құрылған БР Алакөлдің үйлестіру кеңесі арқылы жүзеге асырылады. Бұрын бүкіл аумақты басқару резерваттың ғылыми-техникалық кеңесі арқылы жүзеге асырылған (2012 жылдың шілдесіне дейін). Үйлестіру кеңесі алқалы мемлекеттік орган болып табылады және БР ресурстарын тиімді басқару және орнықты пайдалану саясатын енгізу, баламалы іс-шараларды, ресурстарды үнемдейтін және жаңартылатын технологияларды енгізу мақсатында құрылды. БР үйлестіру кеңесі мемлекеттік органдардың (орман және аңшылық және балық аулаудың аумақтық басқармасы), қорықтың, әкімдіктердің, жергілікті үкіметтік емес ұйымдардың және жер пайдаланушылардың өкілдері кіретін, сонымен бірге барлық табиғат пайдаланушылар арасындағы ынтымақтастық пен қайшылықтарды жеңу үшін қажет.
БР аумағында қазіргі кезде табиғи кешендердің жай-күйі мен сақталуының мониторингі, сонымен қатар сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлерге мониторинг жүргізілуде, популяциялардың жағдайын анықтау, жануарлар мен өсімдіктердің сирек кездесетін түрлерінің экологиясын нақтылау, бұл түрлердің сақталуы мен қалпына келу перспективаларын бағалауға мүмкіндік береді. Мониторингтің мақсаты - БР аумағындағы өсімдіктер мен жануарлардың жағдайы, сондай-ақ олардың тіршілік ету ортасы туралы тұрақты объективті мәліметтер алу. Мониторинг мәліметтері негізінде популяциялар мен экожүйелердің жай-күйіне, БР жұмысының тиімділігіне, сондай-ақ дағдарыстық жағдайлар мен жағымсыз құбылыстардың алдын-алу (жою) жөніндегі шараларды әзірлеу қажет. Мониторинг аясында «Табиғат шежіресі» жүргізілуде, сонымен қатар суда жүзетін құстардың және судың жанында орналасқан құстардың (аққулар, қоқиқаз, бірқазандар және т.б.), сүтқоректілер мен омыртқасыздардың санақтары жүргізілуде.
Ғылыми зерттеулердің тақырыптық жоспарына сәйкес ерекше қорғалатын табиғи аумақтардағы 2011-2015 жылдарға арналған жұмыс 7 ғылыми тақырып бойынша жүргізілуде: 1) қорық аумағындағы құбылыстар мен процестерді байқау және оларды «Табиғат шежіресі» бағдарламасы бойынша зерттеу; 2) Алакөл қорығының флорасы мен өсімдіктерін түгендеу, 3) Алакөл қорығының сирек кездесетін және құрып кету қаупі бар құстар; 4) Алакөл қорығының фондық және сирек кездесетін сүтқоректілерін түгендеу; 5) Алакөл қорығының ихтиофаунасының қазіргі жағдайының сипаттамасы және оны ұзақ мерзімді бақылау жүйесін құру; 6) Алакөл қорығындағы омыртқасыздардың негізгі топтарының биологиялық әртүрлілігін бағалау; 7) Алакөл қорығының атырау су қоймаларындағы гидробионттардың мониторингі.
Қорықта мәдени-ағарту іс-шараларын ұйымдастыру және өткізу үшін 4 адам жұмыс істейтін экологиялық білім бөлімі бар. Мәдени-ағарту жұмыстарын ғылым, ақпарат және мониторинг бөлімінің қызметкерлері де жүзеге асырады. Бөлім жұмысының мақсаты - қорғалатын табиғи аумақтың маңызды рөлін, ерекше табиғатты сақтаудың маңыздылығын түсіну, қоғамдық қолдауға ие болу, сонымен бірге патриотизм сезімін, қоршаған табиғатқа деген жауапкершілікті арттыру және нәтижесінде жергілікті тұрғындардың аймақтың биоәртүрлілігіне қысымын төмендету арқылы тұрғындар арасында экологиялық сауаттылықты дамыту. Қызметтің негізгі бағыттары: бұқаралық ақпарат құралдарымен жұмыс, жарнамалық және баспа қызметі, мұражайлар, экологиялық экскурсиялар және білім беру туризмі, оқытушылар құрамымен және білім беру органдарымен өзара әрекеттесу. Сонымен қатар, бөлім қызметкерлері плакаттар, үндеухаттар шығарады және басқа да үгіт-насихат жұмыстарын жүргізеді, сонымен қатар қорық негізінде экологиялық бағыттағы студенттерге тәжірибе өткізуге қатысады. БҰҰДБ / ҒЭҚ жобасының қолдауымен біліктілікті арттыру және кадрларды даярлау үшін сулы-батпақты жерлерге арналған мемлекеттік қорықтың қызметкерлері Қорғалжын биосфералық резерватында, Ақсу-Джабағлы қорығында, Қаратау қорығында (Қазақстан), Березинск қорығында (Беларусь), «Қорықтар» (Мәскеу, Ресей) экологиялық орталығында, По өзені атырауы паркі (Италия), сонымен қатар Қазақстанда (Алматы, Астана) және шетелде (Минск, Беларусь; Равенна, Италия) ғылыми-практикалық конференцияларда тәжірибе алмасу үшін іссапарларға шықты.
2009-11 жылдары. Резервтік персонал үшін басқару жоспарын дайындау, биоәртүрлілік мониторингі, инспекторларды хаттамаларды рәсімдеу және өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау бойынша оқыту семинарлары өткізілді.
Алакөл биосфералық резерваты Алакөл-Сасыкөл көлдерінің жүйесін құрайтын Алакөл ойпатында орналасқан, ол солтүстіктен Тарбағатай жотасымен оңтүстіктен Жоңғар Алатауы, шығысында және оңтүстік-шығысында Барлык жотасымен бөлінген. Барлык жотасы мен Жоңғар Алатауының арасында «Жоңғар қақпасы» деп аталатын тар тау асуы бар. Биосфералық резерваттың аумағы құстардың қоныс аударатын жолының Орта Азиялық-Үнділік бағытында орналасқан және қоныс аударатын су мен су маңы құстарының тіршілік ету ортасы және шоғырлануы ретінде әлемдік маңызы бар сулы-батпақты жер болып табылады. Рамсар конвенциясына сәйкес халықаралық маңызы бар сулы-батпақты алқаптардың тізіміне 2009 жылы 25 қарашада енгізілген, бұл аймақ мұнда тіркелген 342 түрдің 203 құстың ұя салатын орны болып табылады. Ұя салатын түрлердің жартысынан көбі (110) сулы-батпақты жерлер тобына жатады, олардың 22 түрі сирек кездесетін, құрып кету қаупі төнген және ХТҚО мен ҚР Қызыл кітабына енгізілген: бұйра бірқазан Pelicanus crispus, жалбағай Platalea leucorodia, қоқиқаз Phoenicopterus roseus, алакөз қара ала үйрек Athya nyroca және т.б. Негізгі және буферлік аймақтардың аумағында құстардың 269 түрі тіркелді, олардың 110 түрі сулы-батпақты, көктемгі және күзгі қоныс кезінде сан жағынан басым.
Алакөл ойпатының барлық маңызды су қоймаларын қамтыған БР су қоймаларының ихтиофаунасында 6 тұқымдастың 22 түрі бар. Жергілікті ихтиофауна 9 түр, ХХ ғасырда жасанды енгізілген түрлермен толықтырылған, олардың көпшілігі қазіргі уақытта Алакөл көлдері мен оған құйылатын өзендерде ең көп кездеседі. Жергілікті түрлердің ішінен Балқаш алабұға Perca shrenki ХТҚО және Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген. 17 түрі БР-тың негізгі және буферлік аймағында мекендейді.
Қосмекенділер 2 түрмен және бауырымен жорғалаушылармен 24 түрге бөлінеді, олардың 1 түрі шұбар батбат Phrynocephalus versicolor Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген. Биосфералық резерват территориясында сүтқоректілердің 6 отрядқа жататын 44 түрі бар: жәндікқоректілер - 4 түр, жарқанаттар - 3, жыртқыштар - 10, қостұяқтылар - 3, кеміргіштер - 23 және қоянтәрізділер - 1 түр. Барлық сүтқоректілер тіршілік сипаты бойынша 2 топқа бөлінеді: отырықшы - 21 түр және қоныс аударатындар (немесе жергілікті қоныс аударатындар - 23 түр). Отырықшыларға, ең алдымен, кеміргіштер мен жәндікқоректілер отрядтарының өкілдері, ал жарқанаттар, қоянтәрізділер, жыртқыштар және тұяқтылар өкілдері әртүрлі маусымдық қоныс аударады. Сандық тұрғыдан алғанда, мұнда тұратын сүтқоректілердің көпшілігі жалпы немесе көптеген түрлерге (етқоректілер, кеміргіштер) жатады. Жобалау аймағында мекендейтін сүтқоректілердің тіршілік ету түріне байланысты жартылай су және құрлық болып екі топқа бөлінеді. Бірінші топқа тек ондатр, екіншісі - осында мекендейтін барлық басқа сүтқоректілер кіреді. БР-дің барлық териофауналарының ішінде Житков қосаяғы Pygerethmus zhitkovi Қазақстанға эндемик болып келеді, ал 15 түрі - ресурстік түрлер, оның ішінде 10 түрінің (қасқыр, түлкі, ақкіс, дала сасықкүзені, борсық, дақты мысық, қабан, сібір елігі, ондатр, құм қоян) аңшылық-кәсіптік маңызы бар. БР аумағында сүтқоректілердің Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген төрт түрі кездеседі: шұбар күзен Vormela peregusna, жалман Selevinia betpakdalensis, қарақұйрық Gazella subgutturoza және сабаншы Felismanul manul.
Жәндіктер фаунасы 13 отряд 88 тұқымдасының өкілдеріне жатады, олардың 14 түрі Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген, ал 1 түрі - ХТҚО Қызыл тізіміне енгізілген қысқа қанатты Bolisaria brachyptera. Алакөл-Сасықкөл жүйесі көлдерінің зоопланктондық құрамына 140 түр кіреді, макрозообентостың түр құрамы 82 түр мен формадан тұрады. Алакөл көлінің бентофаунасы түрлері мен формаларына ең бай - 43 таксон.)
Биосфералық резерваттың белгіленген аумағында 85 тұқымдас 293 туысқа жататын жоғары өсімдіктердің 678 түрі бар, олардың ішінде 6 түрі Қазақстан үшін эндемиктік, ал 10 түрі субэндемикті түрлерге жатады. Су флорасы өсімдіктердің 25 түрінен тұрады. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген өсімдіктердің 2 түрі бар: Колпаковскийдің қызғалдағы (Tulipa kolpakowskiana) және қысқа аталықты қызғалдақ (Tulipa brachystemon). Шаруашылық маңызы бар өсімдіктер жалпы флористикалық алуантүрліліктің 40% құрайды. Өсімдіктердің негізгі қауымдастықтары 5 негізгі типтен тұрады: шөлді, шалғынды, батпақты, тоғайлы, суасты және басқа да екі фрагменттік түрге: бұта және кең жапырақты орман.
Алакөл биосфералық резерват Алматы облысы Алакөл ауданының және Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданының аумағында орналасқан. Алакөл ауданында 76,8 мың адам тұрады, олардың 58,8 мыңы - қазақтар, 16,0 мың - орыстар, 0,1 мың - ұйғырлар, 0,2 мың немістер, 0,2 мың татарлар, 0, 2 мың украин және 1,3 мың басқа этникалық топтар. Алакөл ауданының халық тығыздығы - 1 шаршы шақырымға 3 адамнан. Үржар ауданының халқы 90,7 мың адамды құрайды, этникалық құрамда қазақтар 87,4% және орыстар 10%, басқа этникалық топтар (2,6%) біркелкі. Халықтың орташа тығыздығы 1 шақырым шаршыға 3,9 адамнан келеді. Аймақтың экономикасын негізінен ауыл шаруашылығы құрайды.
Ауыл шаруашылығы негізінен өсімдік шаруашылығы (майлы дақылдар, дәнді дақылдар) мен мал шаруашылығы және белгілі бір дәрежеде ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу арқылы ұсынылады. Екі аймақ да ірі агроөнеркәсіптік кешендер. Үржар ауданы ежелден бері ірі етті өңдеу зауытымен әйгілі болды, ол қазіргі уақытта бүкіл аймақты ет және шұжық өнімдерімен қамтамасыз етеді. Екі ауданда да ірі қара және ұсақ мүйізді малдар өсірумен айналысатын түрлі кәсіпорындар, сонымен қатар күнбағыс, астық және бақша өндірісі бар, кейбір кәсіпорындар күнбағыс майы мен ұн өндіреді.
Өнеркәсіп. Алакөл ауданының өнеркәсібінде «Азия қант» АҚ қант зауыты, «Рыбпром» ЖШС балық өңдеу зауыты, «Қазмұнайгаз» АҚ мұнай базасы, «Қазтранссервис» мұнай базасы, «TSC-агро корпорациясы», «Агропромтехника» АҚ сияқты «Вита- Соя» компаниясымен жұмыс жасайтын, олар соя өсіру, инвестициялау және облыстың басқа ауылшаруашылық тауар өндірушілерінен және республикалық пен жергілікті деңгейдегі бірқатар кәсіпорындардан соя сатып алумен айналысатын ірі кәсіпорындар бар. «Азия Қант» АҚ қант зауытында 600-ге жуық жұмысшы жұмыс істейді, мұнда жергілікті шикізаттан басқа Оңтүстік Америка мен Австралиядан әкелінетін қант қамысы өңделеді, жыл сайын 15 000 тонна шикізат өңделеді. Балық өңдеу зауыты «Рыбпром» ЖШС және Бескөл теміржол вокзалының маңындағы осындай балық зауыты Еуропа елдеріне экспорттауға балық етінің өндірісіне мамандандырылған. Әр зауыт тәулігіне 5 тонна балық өңдеуге арналған, бірақ қазіргі уақытта қоршаған көлдердегі балық қорының азаюына байланысты мұндай көлемді жеткізу мүмкін емес. Балық шикізатының қалдықтарынан зауыт Қытайға және басқа елдерге экспортталатын балық-сүйек ұнын дайындайды.
Атасу-Алашанькоу мұнай құбырының құрылысы Алакөл ауданының экономикасына да оң әсерін тигізеді: жұмыс орындары құрылады, азық-түлікке, тұрғын үйге, жанар-жағармай материалдарына, автомобильдер мен теміржол қызметтеріне арналған қосалқы бөлшектер мен шығын материалдары артты. Алакөл және Үржар аудандарының экономикасына, олардың шекара жағдайына жағымды әсер етеді. Екі ауданда да Қытаймен шекарада үлкен кедендік терминалдар бар: Үржар ауданындағы Бақты кеден бекеті және Алакөл аймағындағы Достық теміржол вокзалы. Қазақстанның солтүстік аймақтарына жүктер, сондай-ақ Ресей мен Еуропаның басқа елдеріне транзиттік жүктер Бақты кеденінен өтеді. Достық бекеті - Қытайдағы шекарадағы Қазақстандағы жалғыз теміржол терминалы. Нәтижесінде Алакөл аймағында ірі теміржол өткелдерінің, ауыстырып тиеу терминалдарының және мұнай базаларының құрылысы жүргізілуде.
Экологиялық туризм. БР транзиттік аймағының аумағында, соңғы 10 жылда Алакөл көлі Қазақстан мен Ресейдің Сібір аймақтарының тұрғындары үшін жағажай және су-балшық емдік курорт ретінде танымал бола бастады. Алакөл ауданындағы Ақши және Көктума екі ауылының жергілікті тұрғындары, сонымен қатар Үржар ауданы Қабанбай ауылының тұрғындары ірі туроператорлармен бірге туристік жағажай туризмімен айналысады. Алакөл көліндегі жағажай маусымының қысқа болуына қарамастан (максимум 2 ай), осы ауылдардың тұрғындарының көп бөлігі туристерді ұйымдастыру және қызмет көрсету жұмыстарымен айналысады. Алакөл көл жағасында Алакөл ауданынан 20-дан астам демалыс орталығы бар, олар күніне 10-нан 130 адамға дейін қабылдайды. Туристердің едәуір бөлігі жеке қонақ үйлерде тұрады. Егер 2004 жылы Алакөл көлінің оңтүстік жағалауында 11 мың адам демалды, 2005 жылы туристер саны 12 мың адамға жетті. 2012 жылы туристердің жалпы саны шамамен 25 мың адамды құрайды деп күтілуде, және көптеген адамдар курорттық аймаққа өз көлігімен жетуді және лагерьлерде болуды жөн көреді. Қазіргі уақытта Алакөл көлі - Қазақстанның ең қарқынды дамып келе жатқан жазғы және маусымдық туристік орталығы.
Қазіргі уақытта экологиялық туризмнің білім беру мақсаттары үшін әлеуеті әлі толық зерттелген жоқ, дегенмен Алакөл-Сасықкөл көлдер жүйесі әлемнің барлық елдерінде құс аулаушылар үшін танымал орындардың бірі болып табылады. БР буферлік аймағында ҒЭҚ / БҰҰДБ суландыру жобасының қолдауымен 5 туристік маршрут жасалды. Сонымен қатар, БР Алакөлдің экологиялық білім бөлімінің қызметкерлері бақылау мұнараларымен жабдықталған экологиялық жолдың бағытын да жасады. Бұл мектеп оқушыларына, студенттерге, табиғатты сүйетіндерге және белгіленген маршруттардағы басқа туристерге жергілікті табиғатты жақсырақ білуге мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта БР территориясында негізгі ғылыми-техникалық қолдауды Алакөл мемлекеттік табиғи резерватымен, сондай-ақ ҒЭҚ / БҰҰДБ-ның «Қоныс аударатын құстардың тіршілік ортасы ретінде ғаламдық маңызы бар сулы-батпақты кешенді сақтау: үш территорияда демонстрация» көпжылдық жобасының қатысушылары қамтамасыз етеді. ҒЭҚ / БҰҰДБ жобасы аясында материалдық-техникалық база нығайтылып, оқу семинарлары өткізілді.
Алакөл қорығының әкімшілігі жыл сайын әртүрлі фестивальдар мен байқаулар өткізеді (саябақтар шеруі, құстар мерекесі, балалар шығармашылығының конкурстары және т.б.). 2000 жылдан бастап Табиғат мұражайы жұмыс істейді, онда бірнеше көрме залдарын алатын 234 мұражай экспонаттары бар (200-ден астам жануарлар мен құстар, энтомологиялық және ботаникалық коллекциялар). 2004 жылдан бастап дендрологиялық бақ ұйымдастырылды, онда 439 дана отырғызылды. - ағаштар мен бұталардың 55 түрі және гүлді өсімдіктердің 18 түрі, дендрологиялық бақ пен қысқы бақ. Сонымен қатар, 2003 жылдан бастап қысқы бақта 80 түрдің 210 өсімдіктері бар.
Техникалық базаны жақсарту аясында ҒЭҚ / БҰҰДБ жобасының жабдықтарының бір бөлігі (автомобильдер, компьютерлер және басқа да кеңсе жабдықтары, судың сапасын бақылау құралдары, камералар, бейнекамера, жаңғырық орнатқыш, бинокль, телескоп, GPS және т.б.) сыйға тартылды. 2004-2011 жж. басқару жоспарын дайындау, биоалуантүрліліктің мониторингі, мемлекеттік инспекторларды хаттамаларды рәсімдеу, қауіпсіздік техникасы және өрт сөндіру ережелерінің сақталуына үйрету, Қорғалжын биосфералық қорығында, Ақсу-Джабағлы қорығында, Қаратау табиғи қорығында (Қазақстан), Березинский табиғи резерватында (Беларусь), По өзені атырауы паркі (Италия), сонымен қатар Қазақстанда (Алматы, Астана) және шетелде (Минск, Беларусь; Равенна, Италия) ғылыми-практикалық конференцияларда тәжірибе алмасу мақсатында іссапарлар ұйымдастырылды.
Алакөл биосфералық резерватының аумағы Сахара-Гоби шөлді аймағында, Солтүстік Туран провинциясында, Шығыс Солтүстік Туран қосалқы провинциясында орналасқан. Оңтүстік-шығыста аумақтың шеткі аз бөлігі Жоңғар провинциясына тиесілі. Жалпы алғанда, БР Жоңғар және Солтүстік Тұран шөлдерінің арасындағы өтпелі аймақта орналасқан, бұл жерде ерекше флористикалық құрамы және әртүрлі географиялық бағыттары бар (жоңғар, жоңғар-солтүстік туран және солтүстік турандық ботаникалық-географиялық түрлері), бұл бірегей өсімдік қауымдастықтарының болуымен түсіндіріледі. Тау бөктеріндегі жазықтарда аудандастыру спектрі сұр топырақтарда эфемералды-жусан шөлдерімен, қоңыр топырақтардағы дала-шөп-жусан шөлдерімен және сұр-қоңыр топырақтардағы нақты шөлдермен (БР-тың шығыс бөлігі, Жоңғар қақпасына жақын) сипатталады. Алакөл ойпатының орталық төменгі бөлігін көлдер алып жатыр, олардың шетінде гидроморфты шалғындар мен батпақты өсімдіктер орналасқан. Сонымен қатар, ылғал сүйетін өсімдіктер түрлері Тентек өзенінің алқабы мен атырауында болады. Алакөл көлінің аралдарында шөлді өсімдіктер өседі. Тұзды-батпақты сазды жерлер сораң өсімдіктерге тән.
БР аумағында 58 экожүйе ұсынылған, олар 3 ретке топтастырылған: жер үсті табиғи (35 типті), сулы (10 типті) және антропогендік қайта құрылған (13 типті) экожүйелер. Ең үлкен аумақты жер үсті табиғи экожүйелер алады (49,45%), одан кейін су экожүйелері (44,37%) және антропогендік қайта құрылған экожүйелер орналасады, олар салыстырмалы түрде үлкен ауданда (13,43%) белгіленген. Жер үсті табиғи экожүйелерге адам іс-әрекеті онша әсер етпейді және үлкен аумақтарды алып жатыр, бұл негізінен Алакөл қорығының негізгі және буферлік аймақтарының аумақтары, сондай-ақ өтпелі аймақтың шығыс және оңтүстік-шығыс бөліктері. Қосымшада экожүйелердің толық жіктелуі келтірілген. БР аумағындағы өсімдіктер түрлеріне сәйкес өсімдіктердің 5 типі бар: шөлді, шалғынды, батпақты, жайылмалы, суасты және орманның тағы екі типі -бұталы және жапырақты орманды (өсімдіктердің жіктелуі 19 Қосымшада келтірілген - Supporting documents(suppl)/08 Additional documents/main types of vegetation of Alakol BR.doc): 1. Шөлді өсімдіктер типі жусан, астық тұқымдастар, біржылдық және көпжылдық өсімдіктер басым (жартылай бұталар, аласа бұталар) 5 тип тармағына жатады: жусан; көпжылдық сораң, қылша, сексеуіл, нитрарлы, псаммофитикалық бұта және сөлді сораң. 2. Өсімдіктердің шалғынды типі 3 тип тармағынан тұрады: батпақты шалғындар, нағыз шабындықтар, галофиттік шалғындар. 3. Өсімдіктердің батпақты типі - шөпті батпақтар гидро және гигрофиттерге жататын, сумен қамтамасыз ету түріне сәйкес ірі тамырлы шөптердің басым болуымен батпақты қатардың (лай-батпақты) топырақтарында қалыптасады; 4. Тоғай өсімдіктерінің типіне жайылмалы ормандар, ағаш бұталары мен бұталар жатады; тау бөктеріндегі өзен алқаптарының ерекше қайталанбас бұталы-бұтастық қауымдастығында типтік түрлермен (талдар, жиделер) сонымен қатар долана, итмұрын, түрлі шөптесінді және ағаш тәрізді лианалар кездеседі; 5. Су қоймаларының су асты өсімдіктері Алакөл таулы ойпатының су басқан-тау кешендерінің негізгі құрамдас бөлігі болып табылады, ол таяз көлдерде және Тентек өзенінің атырау арналарында кеңінен көрінеді. 6. Өсімдіктің бұта тәрізді түрі фрагментті кездеседі және ақтікен (Atraphaxis replicata, A. frutescens, A. compacta) топтарына жатады. Жапырақты ормандар бірегей алма тоғайлары (Malus sieversii) да фрагментті кездеседі. Сонымен қатар, өсімдіктің ерекше типі де ерекшеленеді - тыңайған жерлер мен антропогендік бұзылған жерлердің өсімдіктері, оларда арам шөпті топырақтар суармалы және жаңбырлатылған егістік алқаптардың орнында құламалы жерлерде басым болады, өсімдіктер қауымдастығының басым құрамына сәйкес олар үш кезеңді құрайды: арамшөпті-шөптесінді; қалпына келтірілген ұзақ мерзімді туынды және қалпына келтірілген аймақтық квазижергілікті.
Алакөл БР - Жоңғар және Солтүстік Тұран шөлдерінің арасындағы өтпелі аймақтағы Алакөл-Сасықкөл көлдерінің өте маңызды табиғи кешені және Еуразиядағы құстардың көші-қон жолындағы ғаламдық маңызды орындардың бірі. Тентек өзенінің сағасы және Алакөл ойпатындағы көлдердің су аймағы халықаралық маңызы бар жерлер болып табылады және Ia, Ib критерийлері бойынша Рамсар конвенциясының су объектілерінің тізіміне енгізілген. Бұл үлкен су айдындары көптеген құстар мен су құстарын тартады.
Мұнда құстардың 342 түрі тіркелген, олардың 203-і ұя салады. Негізгі және буферлік аймақтарда құстардың 269 түрі (78,7%) мекендейді, олардың 133 түрі (65,5%) осында ұя салады: Тентек өзенінің атырауында 263 құс түрі (119 ұя салады), ал Алакөлдің 2 аралдарында тиісінше 87 және 50 түрі тіркелді. Құстардың барлық алуан түрлерінің 22 түрі ХТҚО Қызыл тізіміне және Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген, негізгі және буферлік аймақтарда олардың 16 қызылкітаптық түрлері ұялайды: бұйра бірқазан, жалбағай, қара ләйлек, сұңқылдақ аққу, алакөз қара ала үйрек, ақбас үйрек, аққұйрық бүркіт, жыланшы қыран, ақбас тырна, дуадақ, жек дуадақ, безгелдек, қарабас өгізшағала, реликті шағала, үкі. Тағы 9 түрі (қызғылт бірқазан, дала қыраны, қарақұс, бүркіт, ақиық, ителгі, қарабауыр бұлдырық, қылқұйрық бұлдырық) БР-тың өтпелі аймағында Алакөл ойпатында ұя салады. Маусымдық қоныс аудару кезеңінде кейде бұл жерде Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енетін 6 түрі кездеседі: кіші аққу, кәдімгі тұрпан, балықшы тұйғын, ителгі-лашын, бидайық және ақиық субүркіт. «Қызыл кітапқа» енген тағы 8 түр Алакөл көліне сирек ұшып келеді және оны кей жылдары БР аумағынан табуға болады: кішкене аққұтан, қарабай, қоқиқаз, дөңтұмсық тұрпан, ақ тырна, сүйір тұмсықты шалшықшы, кіші шалшықшы және азия шырғалағы. Алакөл көлі - бұл Орталық Азиядағы тек өсіру үшін ғана емес, сонымен бірге суда жүзетін құстар мен су маңы құстарының жаппай түлейтін және қоныс аударатын орындары.
БР су қоймаларында балықтың 6 тұқымдасының 22 түрі тіркелді, олардың ішінде 9 жергілікті түрлер, ал қалғанын адамдар көлдердің балық өнімділігін арттыру үшін жасанды түрде енгізді. Балықтардың жергілікті түрлерінің бірі – Perca shrenki - Балқаш алабұғасы - Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына және ХТҚО-на енгізілген. БР-тың түпкілікті және буферлі аймақтарында балықтың 17 түрі (85%) тіршілік етеді.
БР герпетофаунасы 26 түрден тұрады (қосмекенділердің 2 түрі және бауырымен жорғалаушылардың 24 түрі: тасбақалардың 1 түрі, жыландардың 8 түрі, кесірткелердің 14 түрі), олардың ішінде 1 түрі шұбар батбат Phrynocephalus versicolor Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген. БР негізгі және буферлік аймағында бауырымен жорғалаушылардың тек 10 түрі (кесірткелердің 4 түрі және жыландардың 6 түрі) және қосмекенділердің 2 түрі мекендейді.
БР териофаунасында сүтқоректілердің 6 отрядына жататын 44 түрі бар (жәндікқоректілер - 4 түр, жарқанаттар - 3, жыртқыштар - 10, жұптұяқтылар - 3, кеміргіштер - 23, қоянтәрізділер - 1 түр). Сүтқоректілердің бір түрі Житников қосаяғы (Pygerethmus zhitkovi Jitkov) Қазақстан үшін эндемиктік болып табылады. БР аумағында Қазақстан Қызыл кітабына енгізілген төрт түр бар (шұбар күзен Vormela peregusnа, жалман Selevinia betpakdalensis, қарақұйрық Gazella subgutturoza және сабаншы Felis manul). Шаруашылық маңызы бар түрлерге 15 түр кіреді (қасқыр, түлкі, ақкіс, дала сасықкүзені, борсық, дақты мысық, қабан, сібір елігі, ондатр, құм қоян және т.б.). БР-нің негізгі аймағына кіретін Тентек өзенінің атырау бөлігі Алакөл ойпатындағы аңшылық-кәсіптік жануарлардың басым көпшілігінің, әсіресе қабан, елік, ондатр, түлкі, қарсақ, ақ тышқан және дала сасықкүзенін сақтау үшін маңызды мекен болып табылады.
Энтомофауна әлі жақсы зерттелген жоқ, қазіргі уақытта БР аумағында 13 отряд 88 тұқымдасының жәндіктері тіркелген: Инеліктер (Odonata); Дәуіттер (Mantoptera); Таяқшалылар (Phasmoptera); Тікқанаттылар (Orthoptera); Теріқанаттылар немесе айырқұйрықтар (Dermaptera); Көктемдіктер (Plecoptera); Теңқанаттылар (Homoptera); Жартылай қаттықанаттылар немесе қандалалар (Hemiptera); Қаттықанаттылар (Coleoptera); Жарғаққанаттылар (Hymenoptera); Қабыршаққанаттылар (Lepidoptera); Қосқанаттылар (Diptera) және Торқанаттылар (Neuroptera). Жәндіктердің 14 түрі Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енген, олардың біреуі, қысқа қанатты дәуіт Bolisaria brachyptera, ХТҚО Қызыл тізіміне енгізілген. БР жәндіктерінің тар эндемиктік түрлерінің арасында Қаттықанаттылар Callistene skarelini, Cicindela lacteolabrodskii,
Dorcadion cephalotes, D. alakolense, Xylotrechus arnoldi, Stenocorus minutus, сонымен қатар тікқанаттылар Tropidopola turanica iliensis, Sphingonotus eurasiu skazakus, Mesasippus kozhevnikovi robustus, Eremippus pusillus, Damalacantha vacca.
БР көлдерінің зоопланктонына 140 түр кіреді, олардың ішінде коловратка Keratella quadrata quadrata және шаян тәрізділер Diaphanosoma lacustris және Arctodiaptomus salinus барлық көлдерде кең таралған. 12 зоопланктон таксоны негізгі түрлер ретінде анықталды: Arctodiaptomus salinus, Diaphanasoma lacustris, Thermocyclops crassus, Mesocyclops leuckarti, Ceriodaphnia reticulate, Megacyclops viridis, Bosmina longirostris, туыс түрлері Brachionus, Hexarthra fennica, Keratella quadrata, Asplanchna brightwelli, Filini alongiseta.
Алакөл-Сасықкөл көлдер жүйесіндегі макрозообентос ағзаларының таксономиялық құрамы 82 түр мен төрт топтан тұрады, оның ішінде жәндіктер - 60 түр, ұлулар - 12 түр, құрттар - 9 түр, шаян тәрізділер - 1 түр. Алакөл көлі бентофауна түрлері мен формаларына ең бай - 43 таксон. Табылған бентос ағзалары, қазіргі уақытта Балқаш көлінде және Алакөл биосфералық резерватының көлдерінде (Қошқаркөл, Сасықкөл және Алакөл көлдері) тіршілік ететін эндемиктік моллюска түрі Балхаш битиниясын Bithyniia caerulans қоспағанда, Палеарктиканың су айдындарында кең таралған.
БР жоғары өсімдіктерінің флорасы 293 туысқа 85 тұқымдасқа жататын 678 түрден тұрады, олардың 6 түрі эндемиктік (Astragalus ornithorrhynchus, Euphorbia blepharophylla, Tulipa brachystemon, Tragopogon scoparius, Artemisi ascopiformis, Microcephala sublogosa) және 10 түр – субъэндемиктік (Scutellaria albertii, Artemisia saissanica, Turaniphytum eranthemum, Zygophyllum semenovii, Zygophyllum macropterum, Paraeremostachys dchungarica, Scutellaria albertii, Astragalus brachypus, A. cognatus, A. karakugensis). Су флорасында өсімдіктердің 25 түрі белгілі, түр құрамы жағынан шылың туыс түрлері басым (5 түр). Барлық су түрлері су астындағы сулы-макрофиттерге жатады, олар көлдердің, өзендер мен каналдардың қамыс төсеніштері арасында жиі кездеседі. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген түрлердің ішінде мыналар атап өтілген: Колпаковский қызғалдағы (Tulipa kolpakowskiana) және қысқа аталықты қызғалдақ (Tulipa brachystemon). БР флорасының шамамен 40% -ы шаруашылық маңызға ие, олардың көп бөлігі дәрілік (24 түр), балды (27 түр) және мәдени өсімдіктердің жабайы туыстарына (24 түр) жатады.
Аймақтың әлеуеті бірінші кезекте мал шаруашылығы мен өсімдік шаруашылығының дамуымен, сондай-ақ балық аулау мен экологиялық және рекреациялық туризммен байланысты. Өңірлік масштабта БР аумағында экологиялық және рекреациялық туризмді дамыту тәжірибесін Қазақстанның оңтүстігі мен шығысында (Оңтүстік Қазақстан көлдері, Балқаш көлі, Зайсан көлі және т.б.) сәтті қолдануға болады. Қазіргі уақытта Алакөл БР аумағында мұнай-газ құбырларын салуға, теміржол және автомобиль жолдарын салуға байланысты қазақстан-қытай экономикалық жобалары сәтті дамуда. Сондай-ақ, баламалы энергия көздерін - Жоңғар қақпасының табиғи туннельі аймағында жел электр станцияларын (Жоңғар Алатауының солтүстік бөлігі мен Тарбағатайдың оңтүстік шыңдары арасындағы тар табиғи жол) пайдалану бойынша жоба жүзеге асырылуда.
БР негізінде экологиялық және рекреациялық туризмнің болашағы зор. Резерватқа облыстық астананың (Талдықорған қаласы) және Қазақстанның қаржы-экономикалық және мәдени орталығына (Алматы қаласы) дамыған туристік инфрақұрылымы бар (халықаралық әуежай, автобус және теміржол станциялары, қонақ үйлер, туристік агенттіктер, азық-түлік сататын орындар желісі және т.б.) қазақстандық және шетелдік туристерге оңтүстік-шығыс Қазақстан облысына келіп, әрі қарай БР Алакөл ауданына көшкенде ыңғайлы тұруға мүмкіндік береді. Болашақта БР аумағындағы туристік қызметтер (ынтымақтастық аймағындағы ауылдар) жергілікті тұрғындардан келген туристерге қосымша қызметтерді ұсынумен (жалға алу және қайықпен жүзу, атпен жүру, балық аулау және т.б.) өздерінің жеке аулаларында жеке қонақтар туризмі ретінде және туристер арасында өте танымал жергілікті кәдесыйлары және азық-түлік сатумен дамиды.