"Бурабай" биосфералық резерваты Орталық Қазақстанның ұсақ шоқыларының солтүстік шетінің ең биік бөлігінде теңіз деңгейінен 220-947 м биіктікте далалы-орманды табиғи аймағында орналасқан. Биосфералық резерваттың неғұрлым жоғары белгілері Көкшетау таулары мен Щучинск шоқысы орналасқан батыс және орталық бөлігінде байқалады, олар Щучинск қаласынан солтүстікке қарай жартылай шеңбермен Бурабай кентіне дейін созылып жатыр. Көкшетау тау алабында Боровской тобының көлдері ауданында ең жоғары абсолюттік белгілер байқалады: 947 М - Синюха қ. (Көкше), 838 М – Седловатка қ. (Жеке Батыр).
Бурабай БР аумағының жалпы ауданы 131 989 га құрайды (құрлық – 129 299 ha, сулы – 2690 ha). Ядроның негізгі аймағына (Бурабай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің аумағы) 14 052 га, буферлік аймаққа – 43 221,3 га, даму аймағына – 74 715,7 га келеді.
Бурабай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің қорық режимінің қатаң қорғалатын аймағы биосфералық резерват ядросының аймағы болып табылады, ол Көкшетау қыратының аса құнды табиғи тау экожүйелерін сақтайды. "ЕҚТА туралы" ҚР Заңының 45-бабына (1-т.) сәйкес Бурабай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің экологиялық тұрақтандыру аймағы биосфералық резерваттың буферлік аймағы болып табылады. Бурабай БР өтпелі аймағы "ЕҚТА туралы" ҚР Заңының 45-бабына (1-т.) сәйкес Бурабай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің екі аймағы болып табылады: 1) туристік және рекреациялық қызметті; 2) шектеулі шаруашылық қызметті. Осы Заңның 45-бабына (4, 5 және 6-т.) және 46-48-баптарына сәйкес, сондай-ақ ұлттық парктің периметрі бойынша екі шақырымдық жолақты қамтитын резерваттың арнайы бөлінген күзет аймағы. Барлық үш аймақ бір-бірімен байланысты және бірін-бірі толықтырады. Ядро аймағы келушілер үшін жабық және аймақтық табиғи кешендердің эталондық учаскелері, сондай-ақ флора мен фаунаның жабайы түрлерінің жұмсалмайтын генетикалық қоры, бұл аймақ ұзақ мерзімді мониторинг жүргізу кезінде бақылау аймағы болып табылады.
Буферлік аймақ сондай-ақ қорғау режимінде болады, бірақ мұнда шектеулі шаруашылық қызмет мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерін сақтау мен қалпына келтіруді ескере отырып және олар қарамағында болатын мемлекеттік органдардың тиісті рұқсаттары бойынша жүзеге асырылады. Осы аймақтағы туристік және рекреациялық қызметті тікелей мемлекеттік ұлттық табиғи парк немесе туроператорлық қызметке лицензиясы болған кезде жеке және заңды тұлғалар жүзеге асырады. Жеке және заңды тұлғалардың учаскені мемлекеттік табиғи-қорық қоры объектілерінің сақталуын және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі талаптардың сақталуын қамтамасыз ететін жай-күйге келтіру міндеті сақталады. Екі аймақ табиғи кешендерді сақтау қызметін және ішінара тұрақты даму қызметін орындайды.
Өтпелі аймақта табиғи ресурстарды тұрақты пайдалануды қамтамасыз ететін жер пайдаланушылардың дәстүрлі шаруашылық қызметінің негізгі түрлеріне рұқсат етіледі, бірақ экологиялық жүйелерге теріс әсер ететін табиғат пайдалану мен шаруашылық қызмет түрлеріне тыйым салынады немесе шектеледі. Мемлекеттік ұлттық табиғи парктің күзет аймағындағы жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметін шектеу осы Заңға сәйкес облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының шешімдерімен белгіленеді. Бұл аймақ жергілікті халықтың тіршілік әрекетін жүзеге асыру, экономиканы, мәдениетті және білім беруді дамыту үшін қолданылады және аумақтың тұрақты даму функциясын қамтамасыз етеді.
Жалпы, қолданыстағы аудандастыру әлеуметтік-экономикалық даму мен жабайы табиғи кешендерді қорғау арасындағы жанжалды жеңуді қамтамасыз етеді және экономика мен мәдениеттің тұрақты дамуына мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта Бурабай мемлекеттік ұлттық табиғи паркін басқару жоспары бар, ол биосфералық резерваттың барлық функционалдық аймақтарын басқаруға жатады, ол сондай-ақ өз қызметін транзиттік аймақта жүзеге асыратын табиғат пайдаланушыларды басқару жоспарларымен интеграцияланған. Жер пайдаланушылар арасындағы барлық даулы мәселелер БР Үйлестіру кеңесінің отырыстарында шешіледі.
БР басқармасы 2021 жылы құрылған Бурабай БР Үйлестіру кеңесі арқылы жүргізіледі, бұрын бүкіл аумақты басқару Бурабай ұлттық табиғи паркінің ғылыми-техникалық кеңесі арқылы жүргізілген. Үйлестіру кеңесі алқалы қоғамдық орган болып табылады және БР ресурстарын тиімді басқару және орнықты пайдалану саясатын енгізу, қызметтің баламалы түрлерін, ресурс үнемдеуші және ресурс жаңғыртушы технологияларды енгізу мақсатында құрылған. Құрамына мемлекеттік агенттіктердің (аумақтық орман және аңшылық шаруашылығы басқармасы), мемлекеттік ұлттық табиғи парктің, жергілікті билік органдарының, жергілікті үкіметтік емес ұйымдардың және жер пайдаланушылардың өкілдері кіретін БР үйлестіру кеңесі барлық табиғат пайдаланушылар арасындағы ынтымақтастықты қамтамасыз ету және қайшылықтарды еңсеру үшін де қажет.
Биосфералық резерват "Бурабай"мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің негізінде ұйымдастырылған. "Бурабай таулы-орман алқабын қорғауды күшейту жөніндегі қосымша шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 27 ақпандағы № 3369 өкіміне, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы 06 мамырдағы қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметі Шаруашылық Басқармасының № 787 Бурабай орман шаруашылығы Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметі Шаруашылық Басқармасының "Бурабай "табиғи сауықтыру орман кешені" мемлекеттік мекемесі болып қайта құрылды, оның базасында Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 жылғы 16 шілдедегі № 98 өкімінің негізінде "Бурабай"мемлекеттік ұлттық табиғи паркі құрылды.
"Бурабай" БР аумағы үшін флора түрлерінің жалпы саны алдын ала деректер бойынша жоғары өсімдіктердің 840 түріне жетеді, бұл ретте түрлердің ең көп саны ормандарда шоғырланған. Оның ішінде өсімдіктердің 91 түрі сирек кездесетін немесе реликті болып табылады, ерекше қорғауды қажет етеді, оның ішінде 11 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген (2014 ж). Төменгі өсімдіктер флорасының құрамында мүктердің 37 түрі, қыналардың 11 түрі және папоротниктердің 17 түрі анықталды. Қыналар 11 түрден тұрады және субстратқа сәйкес келесі топтарға бөлінеді: эпигеялы, эпифитті, эпилитті. Cladonia туысының үш түрі басым - C. sylvatica, C. alpestris, C. rangiferina. Мүктер ылғалды және ылғалды жерлерде кездеседі, басым түрлері - Pleurozium schreberi, Dicranum scoparium, Hylocomium palustre, Climaceum dendroides және басқалары. Флора құрамында 81 реликті түр бар - солтүстік тайга бореалды флорасының өкілдері, олар өз ауқымының оңтүстік шекарасында орналасқан.
БР аумағының өсімдіктері алты негізгі түрден тұрады: орманды, бұталы, далалы, шалғынды, батпақты және сортаң. Ормандар - бұл экстразональды құбылыс. Қарағайлы ормандар (Pinus sylvestris), сондай-ақ қайың-қарағай және қарағай-қайың (Betula pendula, B. pubescens) едәуір аумақты алып жатыр.
Омыртқалы жануарлар фаунасында 25 отрядқа жататын 277 түрі бар, оның ішінде балықтардың 15 түрі мен түршелері, қосмекенділердің 1 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 5 түрі, құстардың 209 түрі және сүтқоректілердің 47 түрі (Қазақстандағы омыртқалылардың барлық фаунасының шамамен 36%). Оның ішінде сүтқоректілердің 1 түрі және құстардың 18 түрі Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген, балықтың 2 түрі, құстардың 12 түрі, сүтқоректілердің 8 түрі ХТҚО Қызыл тізіміне енгізілген.
"Бурабай" БР аумағы әкімшілік қатынаста Бурабай ауданының және Ақмола облысы Біржан сал ауданының шегінде орналасқан. Екі аудан да ауыл шаруашылығын дамытудың үлкен әлеуеті бар астық егетін өңір болып табылады. Бурабай ауданында 244 агроқұрылым жұмыс істейді, оның ішінде 43 ЖШС, 201 шаруа қожалығы, сондай-ақ 12 ірі және 60 орта және ұсақ өнеркәсіптік кәсіпорындар, оларда жұмыс істейтіндердің саны 2152 адам. Біржан сал ауданында 320-ға жуық ауыл шаруашылығы кәсіпорны жұмыс істейді, тау – кен өндіру саласының үлесіне 65,2%, өңдеу саласының үлесіне 32,1% және басқа көздер - 2,7% келеді.
"Бурабай" БР 10 кластерлік учаскеден тұрады, резерват құрамына трансшекаралық аймақ шегіндегі басқа санаттағы жерлерге қиыстырылған орман шоқылары да кіреді. Резерваттың барлық аумағы 10 орманшылыққа бөлінген: Ақылбай (10233 га), Боровское (151217 га), Бармашинское (9236 га), Золотоборское (11651 га), Мирное (18394 га), Приозерное (9372 га), Қатаркөл (10515 га), Бұланды (12129 га), Жалайыр (17387 га), Темноборское (15165 га). Орман шаруашылығы 5 орман айналымынан тұратын орман шеберханаларын біріктіреді. Өз кезегінде, орманды аралау саябақтың жоспарлау құрылымының төменгі буыны болып табылады, оның ауданы белгіленген стандарттарға сәйкес орта есеппен 1230 га құрайды.
Бурабай " биосфералық резерватына өте жақсы қол жетімділік бар. Оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай резерват аумағы арқылы Астана-Петропавл жүрдек автотрассасының және Алматы – Екатеринбург темір жолының учаскесі өтеді. Аумақты әртүрлі бағыттарда Макинск, Степняк, Щучинск, Степногорск қалаларын және Біржан сал ауданында, Бурабай және көршілес аудандарда орналасқан неғұрлым ұсақ кенттерді қосатын автомобиль асфальт жолдары кесіп өтеді.
"Бурабай курорты" темір жол станциясы Бурабай кентінен 25 км ("Бурабай" БР орталық мекенжайы), Макинск станциясы Бұланды орманшылығынан 5 км қашықтықта орналасқан, Қыс кезіндегі қысқа кезеңдерден басқа, жолдар бойынша қатынас жыл бойы ашық. Сонымен қатар, Ақмола облысының орталығы Көкшетау қаласында халықаралық рейстерді қабылдауға қабілетті әуежай жұмыс істейді.
Бурабай биосфералық резерватының аумағы даладан бастап Көкшетау қыратының таулы-орманды экожүйелеріне дейінгі өзінің қарама-қарсы аймақтық табиғи жағдайларын көрсетеді. Жазықтар, кішігірім тау жоталары және қылқан жапырақты және жапырақты ормандардың керемет сұлулығымен қоршалған әдемі көлдер бар. Резерваттың буферлік және транзиттік аймағы туризмді, демалыс және ойын-сауық индустриясын дамыту үшін тамаша мүмкіндіктерге ие. Бай табиғи ресурстардың болуы, жақсы табиғи-климаттық жағдайлар аймақты, ең алдымен рекреация мен экологиялық туризмді дамыту тұрғысынан перспективалы етеді.
Бурабай " БР Щучинск-Бурабай курорттық аймағының құрамына кіреді. Аймақ индустриалды тығыз қоныстанған аймақтардың (соның ішінде Ресейдің) жақындығымен және мемлекеттік әуе, теміржол және автомобиль жолдарының болуымен байланысты өте ыңғайлы географиялық жағдайға ие. Щучинск-Бурабай курорттық аймағы ірі беделді және коммерциялық іс-шаралар: конгрестер, форумдар, жәрмеңкелер, аукциондар өткізу үшін тамаша орын болып табылады, бұл дамуға инвестициялық қаражатты неғұрлым белсенді тартуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта курорттық аймақта жыл сайын 5-тен 10-ға дейін туристік инфрақұрылым объектілері енгізіледі. Олардың ішінде 5* "Rixos" қонақ үйі, "Қазақстандық Лапландия" ойын-сауық кешені, көпфункционалды конференц-залы және жоғары стандарттарға сәйкес келетін нөмірлік қоры бар "Парк Хаус" қонақ үйі, "Терасса Парк" пантымен емдеу орталығы және т.б. туристерді орналастыру және оларға қызмет көрсету үшін қонақ үйлер, түрлі деңгейдегі туристік базалар, 600-ден астам дүкендер, қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары және тұрмыстық қызмет көрсететін ұйымдар бар. Көптеген туристерді көрермен ретінде тарта отырып, жоғары деңгейдегі халықаралық жарыстарды өткізу орталығына айналатын трамплин кешені мен биатлон алаңы бар республикалық шаңғы базасы салынды. Заманауи гольф-клубтың құрылысы аяқталды. Қазіргі уақытта Бурабай биосфералық резерватында 29 туристік маршрут жұмыс істейді: оның ішінде 15 – жол, 14 - маршрут. Олардың бір бөлігі жаяу (18), бір бөлігі автобуспен (8), 1 ат, 1 велосипед және 1 су жолдары бар. Барлық туристік маршруттардың жалпы ұзақтығы 503,5 км құрайды, бұл ретте жаяу маршруттардың жалпы ұзақтығы 246,5 км, автобус маршруттарының жалпы ұзақтығы 226 км, велосипед маршруттарының жалпы ұзақтығы 7 км, 1 атты маршруттың ұзындығы 9 км, су маршруттарының жалпы ұзақтығы 15 км құрайды
«Бурабай» биосфералық резерватында экологиялық-ағартушылық қызметті жыл сайын түрлі іс-шараларды жоспарлап, өткізетін ғылым, туризм, ақпарат және экологиялық мониторинг бөлімінің қызметкерлері ұйымдастырады:
- экологиялық жалпы оқулар
- дәрістер
- экологиялық мерекелер мен акциялар, соның ішінде жыл сайынғы Саябақтар шеруі
- слеттер
- БАҚ-та сөз сөйлеу
- резерват аумағын оқу мақсатында пайдалану.
Экологиялық жаппай оқыту аймақтың орта мектептері мен колледждерінің оқушылары үшін өткізіледі. Дәрістер курорттық аймақта орналасқан санаторийлерде, шипажайларда және қонақ үйлерде демалушыларға арналған.
Жыл сайын "Саябақтар шеруі" дүниежүзілік табиғат қорғау акциясы аясында "Бурабай" биосфералық резерваты жұртшылықпен және оқу орындарымен бірлесіп, өңірдің оқу және басқа да ұйымдарында экологиялық акциялар, конкурстар, әңгімелер, дәрістер, ойындар, викториналар, фильмдер көрсетілімдерін өткізеді.
"Бурабай" БР ғылыми бөлімі қызметкерлерінің және білім беру мекемелері педагогтарының, сондай-ақ мемлекеттік инспекторлардың басшылығымен мектептер мен колледждердің оқушылары жыл сайын оқу орындарының аумағын абаттандыру бойынша мынадай экологиялық десанттар мен табиғат қорғау акцияларына және "Бурабай" БР: "Өмір сүр, бұлақ!", "Құстардың қоныс тойы", "Таза көлдер - таза жағалаулар!", "Құстар үйі", "Өз ағашыңды отырғыз", "Таза орман үшін!", "Ормандағы көктем", "Тыныс ал, бұтақ!", "Наурызгүлдер", "Біз туған мектепті дамытамыз!", "Құстарды тамақтандырыңыз!", "Шыршаны сақта!", "Құстар ауылындағы қоныс тойы", "Табиғатты бірге сақтайық!", "Таза бұлақ - тірі су!", "Шыршаны қорғаңыз-әр қылқынын", "Пайдалы демалыс" және басқалар.
БМР аумағында негізгі ғылыми-техникалық қолдауды Ұлттық ЕҚТА жүйесін дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде түрлі курстарда оқыған Бурабай биосфералық резерватының барлық персоналы жүзеге асырады. Басқарма жоспарын дайындау, биоалуантүрліліктің мониторингін жүргізу, қауіпсіздік техникасы мен өрт сөндіру ережелерін сақтау бойынша оқыту семинарлары өткізілді, сондай-ақ Қазақстанның басқа биосфералық резерватына тәжірибе алмасу бойынша іссапарлар ұйымдастырылды.
Биосфералық резерваттың әлеуеті, ең алдымен, экологиялық және рекреациялық туризмнің дамуымен, сондай-ақ өсімдік шаруашылығы мен жергілікті өнеркәсіппен байланысты. Әлемдік экономика дамуының қазіргі жағдайында туризм жетекші және қарқынды дамып келе жатқан салалардың біріне айналуда. Туризм бюджетке салық түсімдері, жұмыс орындарының санын ұлғайту есебінен экономиканың негізгі секторларын (көлік, байланыс, құрылыс, ауыл шаруашылығы, жаппай тұтыну тауарларын өндіру) дамытуға үлес қосады. Биосфералық резерваттың алдында тұрған міндеттердің бірі туристік-рекреациялық қызметті дамыту болып табылады, оның табысы мен экономикалық тиімділігі көбінесе арнайы инфрақұрылымды құруға байланысты.
Жыл сайын ұлттық парк аумағына келушілер саны артып келеді. 2013 жылы 526 620 адам, 2014 жылы - 615 644 адам, 2015 жылы - 631 615 адам, 2016 жылы - 644 541 адам, 2017 жылы - 673 507 адам тіркелді. Бұл санға саябаққа демалу үшін баратын туристер мен демалушылар ғана емес, сонымен қатар биосфералық резерват ұсынатын табиғатпен қарым-қатынастың басқа мүмкіндіктерін пайдаланатын адамдар да кіреді: саңырауқұлақтар мен жидектер жинау және т. б. Бұл резерват аумағында болатын туристерді бақылау жүйесін дамыту, сондай-ақ арнайы ғылыми турлар ұсыну, қысқы демалыс, кәдесыйлар, жергілікті материалдардан тұрмыстық мақсаттағы бұйымдар (кілемшелер және жүннен жасалған басқа да бұйымдар, тастан және ағаштан жасалған бұйымдар, кептірілген жемістер және т.б.), арнайы фото және бейне түсірілімдер дайындау және өткізу сияқты туристік қызметтерді дамыту міндетін қояды.
"Бурабай" биосфералық резерваты ғылыми, мәдени-ағартушылық, оқу, туристік және рекреациялық қызметті жүзеге асыру кезінде жеке және заңды тұлғаларға ақылы қызметтер көрсеткені үшін 2013 жылы - 39770,4 мың теңге, 2014 ж. – 63181,0 мың теңге, 2015 ж. - 29130,93 мың теңге, 2016 ж. - 25156,6 мың теңге, 2017 ж. - 24677,2 мың теңге алды.
"Бурабай" биосфералық резерваты көптеген туристік фирмалармен белсенді жұмыс жасайды. 2010-2017 жылдары келесі турфирмалармен бірлескен қызмет туралы шарттар жасалды: "Круиз" ЖШС, "Турист" ЖШС, "Жұмбақтас - Синегорье" ЖШС, "Экспресс - REST" ЖШС, "Яссауи" ЖШС, "Вояж" ЖШС, "Nika тур" ЖШС, "Глобус" ЖШС, "Жемчужина Синегорья" ЖШС, "Мега Тур" ЖШС, "Бурабай даму" ЖШС, "СабДин tour" ЖШС," ЛОК АҚ "Оқжетпес" ЖШС," ҚазМұнайГаз - Сервис" ЖШС," Айсберг - 2012" ЖШС," Павлодартурист" АҚ," Амега тур"ЖШС," Вика - Тур " ЖШС.
Қазіргі уақытта БР аумағындағы туристік қызметтер (ынтымақтастық аймағындағы елді мекендер) серпінді дамуда. Бұл, негізінен, шағын және орта бизнестің дамуына байланысты, туристерге жергілікті тұрғындар тарапынан қосымша қызметтер ұсыну (қонақ үйлер мен шағын қонақ үйлер және туристік базаларды ұйымдастыру, атқа міну және т.б.), жеке үй шаруашылығынан азық-түлік өнімдерін сату және жергілікті кәдесыйлар.